Κινηματογραφική Ανασκόπηση - Επιλέγουμε τις Top-10 ταινίες του 2021

Αρχικά ξεκινάμε με ένα οξύμωρο: νιώθουμε τυχεροί που μέσα σε αυτές τις συνθήκες το φετινό κινηματογραφικό Top-10 αφορά ταινίες που καταφέραμε - έστω με πιστοποιητικά, μάσκες, ελέγχους και ταυτοπροσωπίες - να δούμε στο... σινεμά και όχι σπίτι μας σε συνθήκες καραντίνας. Προφανώς και η πανδημία είναι ένα γεγονός ρυθμιστικό για την κινηματογραφική βιομηχανία (θα είχε ενδιαφέρον ένα ολόκληρο άρθρο αφιερωμένο στις ανατρεπτικές εμπορικές επιτυχίες και αποτυχίες σε καιρούς Covid-19), όμως αυτό που κρατάμε από το 2021 περισσότερο από όλα είναι η κρισιμότητα διατήρησης της σχέσης του κοινού με την μεγάλη οθόνη ως "πεμπτουσία" αυτού που λέμε 7η Τέχνη. 

Με αυτή τη σκέψη περνάμε χωρίς πολλά-πολλά στο Top10. Σημειώνοντας απλώς ότι σε αυτό θα συναντήσετε 3 "κλασσικούς" σκηνοθέτες (Schrader, Verhoeven, Scott), 2 ταινίες του ίδιου σκηνοθέτη (Ryusuke Hamaguchi) και ένα no1 που κρίθηκε πολλαπλώς αμφιλεγόμενο από κοινό και κριτικούς. So may we start!

10 ~ Last Night in Soho του Edgar Wright

Παρότι, μάλλον, για κάποιο λόγο δεν ξετρέλανε ακόμα και τους πιο φανατικούς οπαδούς του Έντγκαρ Ράιτ, το "Last Night in Soho" έχει μια θέση σε αυτή τη λίστα (και στην καρδιά μας) επειδή ακριβώς μας θυμίζει την σημασία θέασης μιας ταινίας στο σινεμά και τη δύναμη της μεγάλης οθόνης να μετασχηματίζει ένα φιλμ σε προσωπικό βίωμα και συναισθηματική εμπειρία. 

Για αυτό και δεν αρκούσε μια προβολή για να απολαύσουμε την δεξιοτεχνία με την οποία ο Ράιτ κομψοτεχνεί το "Συνέβη Στο Σόχο". Τις pop αναφορές που κρύβονται σε κάθε κάδρο. Τους φόρους τιμής στην giallo παράδοση. Τους φωτισμούς, τα αισθητικά παιχνιδίσματα, τη λεπτομέρεια στην μετάβαση από τη μια εποχή στην άλλη, ακόμα και τα μακιγιάζ ως αναπόσπαστο κομμάτι του παιχνιδιού και των συναισθηματικών διακυμάνσεων των ηρωίδων. Bonus: ένα ισχυρό, αλλά διόλου απλουστευτικό #MeToo μήνυμα, ένα ανεπανάληπτο μουσικό score και δύο υπέροχες φρέσκες πρωταγωνίστριες (Τομασίν ΜακΚένζι, Άνια Τέιλορ-Τζοι) να "γεμίζουν" τη μεγάλη οθόνη σε κάθε κίνηση και έκφραση τους. 

9 ~ Drive My Car του Ryusuke Hamaguchi

Ο Ryusuke Hamaguchi είναι η εξ Ιαπωνίας αποκάλυψη του 2021. Να πούμε, λοιπόν, ότι το "Drive my Car" (χωρίς διανομή ακόμα στην Ελλάδα) κρίνεται από πολλούς η ταινία του 2021, εμείς πράγματι το λατρέψαμε, όμως στις πιο υψηλές θέσεις θα επανέλθουμε με τις "Ιστορίες της Τύχης και της Φαντασίας" του Hamaguchi, με τις οποίες και ερωτευτήκαμε. 

Συνοπτικά για το "Drive my Car" - με την ελπίδα να τα ξαναπούμε όταν κυκλοφορήσει στις ελληνικές αίθουσες: Μεσήλικας ηθοποιός-σκηνοθέτης έπειτα από δύο μεγάλες απώλειες στη ζωή του, καλείται να προετοιμάσει μια εκδοχή του "Θείου Βάνια", έργου με το οποίο έχει μεταφυσικά ταυτίσει ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής του. 

Το αξιοθαύμαστο στο σινεμά του Hamaguchi είναι η διακριτικότητα και ο ανεπιτήδευτος ανθρωπισμός του. Στοιχεία τα οποία του επιτρέπουν να εκλύει τόνους συναισθήματος, απέχοντας χιλιόμετρα από το μελό. Ο πόνος της απώλειας, η γήινη προσέγγιση των χαρακτήρων, οι μικρές συγκρούσεις και εντάσεις, οι αποκλίσεις και οι ταυτίσεις τους - που ασυνείδητα μας φέρνουν στο νου κάτι από το σύμπαν του Ρομέρ - αρκούν σαν εκφραστικά εργαλεία ώστε ο Hamaguchi να πει όλα όσα έχει στο μυαλό του και να μας αγγίζει παρά το πολιτισμικό χάσμα και την μεγάλη διάρκεια της ταινίας. Και οι 3 ώρες περνούν κάπως έτσι νεράκι...

8 ~ Benedetta του Paul Verhoeven 

Δονητές-αγαλματίδια της Παναγίας, σάρκα και αίμα, λεσβιακά πάθη ανάμεσα σε καλόγριες, γυμνά στήθη και ατελέσφορες ερωτικές φαντασιώσεις με τον Ιησού. Το "Benedetta" είναι μια pure ταινία Verhoeven. Επιπλέον έχει πλούσιο ιστορικό ενδιαφέρον (παρότι δεν την λες ιστορική ταινία) και σημεία εύστοχης και επίκαιρης αλληγορίας και σάτιρας απολύτως γειωμένα στην ψύχωση του 2021 (πως το πλήθος αντιμετωπίζει μια ασθένεια, πως οι μηχανισμοί της εκκλησίας ακροβατούν μεταξύ του παράδοξου φονταμενταλισμού και της άκρατης κερδοσκοπίας).

Πάνω από όλα, όμως, ο Verhoeven, όσο κι αν τα χρόνια περνούν, με την "Benedetta" καταφέρνει και μας χαρίζει ένα υπέροχο, αναρχικό δείγμα σινεμά αταξινόμητου και απρόβλεπτου, τρομακτικού και αποδομητικού. Σινεμά που υπερβαίνει με "νεανική" αυταρέσκεια και θράσος κάθε έννοια σοβαροφάνειας, μελετώντας... τα πιο "σοβαρά" υπαρξιακά ζητήματα (ερωτικό πάθος, κοινωνική ηθική, θρησκεία, αφοσίωση, ψέμα και αλήθεια) χωρίς να παίρνει στα σοβαρά απολύτως τίποτα. Ούτε την ίδια του την υπόσταση...

7 ~ Stillwater του Tom McCarthy 

Ο εξαιρετικός Ματ Ντέιμον μεταμορφώνεται σε έναν μάτσο, θρήσκο, λιγομίλητο, ακαλλιέργητο Αμερικανό εργάτη (η επιτομή του ψηφοφόρου του Ντόναλντ Τραμπ) και "προσγειώνεται" στην καυτή και πολυπολιτισμική Μασσαλία για να αποδείξει πως η φυλακισμένη κόρη του δεν δολοφόνησε την ερωτική της σύντροφο. 

Στιβαρό, βραδυφλεγές και τελικά βαθύτατα ανατρεπτικό το "Stillwater" λειτουργεί πρωτίστως σαν ένα σκληρό πολιτιστικό σχόλιο πάνω στην αφόρητη αυτοαναφορικότητα του Αμερικανικού ονείρου που τελικά δεν μπορεί να εντοπίσει τα ηθικά (και όχι μόνο) λάθη και τα αδιέξοδα του στον καθρέφτη. Ένα σχόλιο που παίρνει σάρκα και οστά μέσα από το ταξίδι του ήρωα του Ντέιμον από την άγνοια στην γνώση και από το μουντό και προβλέψιμο Stillwater της αμερικανικής ενδοχώρας στον καυτό, ανατρεπτικό ήλιο της Μεσογείου. Ο Ντέιμον με την αφοπλιστική του λιτότητα και την εκφραστική του οικονομία παραδίδει ερμηνεία καριέρας, ανυψώνοντας το "Stillwater" τόσο σαν ένα προσωπικό δράμα, όσο και σαν ένα σκοτεινό αντικατοπτρισμό που αντανακλά τρομακτικά την αμφισημία που διαπερνά το δίκαιο, το ορθό, το τίμιο και το ηθικό. Καθηλωτική ταινία! 

6 ~ The Power of the Dog της Jane Campion

Η μεγάλη επιστροφή της Jane Campion - έστω και μέσω Netflix - είναι και μια πραγματικά μεγάλη ταινία. Μοντάνα, 1925, δύο καλοβαλμένοι γόνοι συντηρούν ένα ράντσο. Ο πιο ευαίσθητος και άβουλος αδελφός παντρεύεται μια χήρα, ο μάτσο και άξεστος αδελφός τους κάνει τη ζωή κόλαση, μέχρι να καταφτάσει στο ράντσο ο γιος της χήρας για να αναστατώσει τα πάντα (ή μήπως για να αποκαταστήσει την τάξη). 

Δύσκολο φιλμ και δεν το λέμε υπεροπτικά. Αν σε κρατήσει, αν του δώσεις χρόνο και αν επενδύσεις στην παρατήρηση της λεπτομέρειας, της σημειολογίας και των μικρότερων και μεγαλύτερων συμβολισμών του θα σε ενθουσιάσει. 

Οι προσωπογραφίες της Κάμπιον είναι διαπεραστικές και αινιγματικές. Εμβαθύνουν, αλλά ταυτόχρονα αφήνουν πολλά ερωτήματα και ανοιχτά πεδία βάζοντας και εμάς το κοινό στο παιχνίδι. Η κλιμάκωση δε που επιτυγχάνει η Κάμπιον στη σχέση του "αρρενωπού" Κάμπερμπατς και του "ασέξουαλ" Kodi Smit-McPhee, ο ανατρεπτικός της χαρακτήρας, ο "ηλεκτρισμός" στην χημεία των δύο ηθοποιών και η επίκαιρη της διάσταση (βλ. αποδόμηση της τοξικής αρρενωπότητας) δίνουν στο φινάλε της "Εξουσίας του Σκύλου" μια ανάμεικτη αίσθηση λύτρωσης και πόνου. Αμφίσημη, αμφιλεγόμενη, αλλά πάρα πολύ έντονη, όπως και όλη η ταινία. 

5 ~ The Hand of God  του Paolo Sorrentino

Ο Πάολο Σορεντίνο αφιερώνει το "Χέρι του Θεού"  στο σινεμά, στον πιο όμορφο "περισπασμό" της πραγματικότητας ή -όπως θα έλεγε ο Τριφό- στην αντανάκλαση της πραγματικότητας. Το σινεμά γίνεται ο αντικατοπτρισμός των ανείπωτων φαντασιώσεων του έφηβου Φαμπιέτο. Και που αυτές οι φαντασιώσεις αναμεμειγμένες με τον πόνο του βιώματος της "πραγματικής" ζωής οικοδομούν την πιο γνήσια κινηματογραφική νοσταλγία.

Η ερωτική εμμονή με την "ανισόρροπη" και χυμώδη θεία Πατρίτσια, το εξιδανικευμένο προ-εφηβικό βλέμμα στην γονεϊκή αγάπη, η αποδόμηση αυτού του βλέμματος αρχικά με τη φθορά (εξωσυζυγική σχέση πατέρα) και στη συνέχεια με το θάνατο, η ανορθόδοξη έγερση της σεξουαλικότητας στην ίσως πιο παράδοξη και σπαρακτικά αληθινή σκηνή κινηματογραφικού "ξεπαρθενιάσματος" και η συνειδητοποίηση ότι "η ζωή δεν είναι τελικά και τόσο εύκολη" οδηγούν τον Φαμπιέτο στην ανάγκη να διαφύγει από την πραγματικότητα. Ή καλύτερα στην ανάγκη να αναπλάσει αυτή την πραγματικότητα μέσα από την υπερβατική μαγεία του σινεμά.

Κάπως έτσι ο Σορεντίνο χτίζει στην ταινία ένα σύμπαν στο οποίο ο Φελίνι και το "Amarcord" συναντούν την Νάπολι των 80s και τον ποδοσφαιρικό μύθο του Μαραντόνα. Το σινεμά και το ποδόσφαιρο γίνονται μνήμες, "καθρέφτες" της ζωής και βιώματα. Καθοριστικά κομμάτια του νοσταλγικού παζλ της ταινίας.

Και τι πιο συμβολικό, υπερβατικό και εν τέλει βαθύτατα κινηματογραφικό από το γκολ του Μαραντόνα με το χέρι κόντρα στην Αγγλία στο Μουντιάλ του 1986;

4 ~ The Last Duel του Ridley Scott

Δομημένο σύμφωνα με την «κατά Ρασομόν» αφήγηση και με ένα ύφος «κλασσικίζων» και παλιακό, αλλά απολύτως στιβαρό, υποβλητικό και (τελικά) λιτό και ουσιαστικό, ο Ρίντλει Σκοτ παραδίδει την καλύτερη ταινία που έχει γυρίσει εδώ και πολλά χρόνια, αποδεικνύοντας ή μάλλον υπενθυμίζοντας ότι είναι ένας από τους ελάχιστους δημιουργούς στη σύγχρονη ιστορία του σινεμά που μπορεί να συνδυάζει στο έργο του το mainstream, επικό στοιχείο, με τη σινεφίλ ματιά, και το κοινωνικό σχόλιο.

Αποφεύγοντας τον εύκολο καταγγελτικό λόγο και την πολιτικά ορθή ασφάλεια – που έτσι κι αλλιώς θα έμοιαζε παράταιρη σε μια ταινία για τον Μεσαίωνα – ο Σκοτ μετατρέπει την «Τελευταία Μονομαχία» σε ένα σαρκαστικό σχόλιο γύρω από την ανδρική ματαιοδοξία και τη βεβαιότητα ότι όλα πάντα θα περιστρέφονται γύρω από το ερώτημα: «ποιος την έχει μεγαλύτερη».

Κάπως έτσι, η καταπληκτική σκηνή της «τελευταίας μονομαχίας» (που σε έναν «Μονομάχο» θα ήταν η πιο σημαντική), στην προκειμένη περίπτωση μοιάζει τόσο μα τόσο σαρκαστική. Ο Ντε Καρούζ και ο Λε Γκρι κατασπαράζονται σαν αγρίμια για την «θεϊκή» δικαίωση. Το γυναικείο, όμως, βλέμμα είναι αυτό που συμπυκνώνει την αλήθεια.

3 ~ The Card Counter του Paul Schrader

Δεν επεκτεινόμαστε πολύ στη σπουδαία νέα ταινία του κινηματογραφικού "τιτάνα" (χωρίς καμία υπερβολή μιλάμε για ζωντανή ιστορία του σινεμά) Paul Schrader διότι δεν έχει τύχει ακόμα διανομής στην Ελλάδα. Αυτό που θα πούμε είναι πως ο Schrader παραδίδει μια κλασική ταινία Schrader και αυτό λειτουργεί πάρα πολύ καλά. 

Στον Oscar Isaac βλέπουμε ακόμα έναν προβληματικό, καταραμένο χαρακτήρα σαν αυτόν του Τράβις στον "Ταξιτζή" ή του Ίθαν Χοκ στο "First Reformed" ή του Νικ Νόλτε στο "The Affliction". Έναν ήρωα που κουβαλάει το σταυρό της ενοχής για όσα φρικτά έκανε, αλλά και τον "σταυρό" όλων όσων φρικτών βίωσε. Το πόκερ και ο κόσμος του τζόγου γίνονται απλώς η αφορμή για τον Schrader ώστε να διηγηθεί ακόμα μια ιστορία εκδίκησης; Αναζήτησης της λύτρωσης; Αναζήτησης του Θεού; Ή αναζήτησης απλώς ενός τρόπου για να μπορείς να αντέξεις την ζωή, το βαρύ φορτίο του τραύματος και των δικών σου σκοταδιών;  

2 ~ Wheel of Fortune and Fantasy του Ryusuke Hamaguchi

Το σπονδυλωτό αριστούργημα του Hamaguchi. Τρεις μικρές ιστορίες της "τύχης" και της "φαντασίας" στην πιο γλυκόπικρη, συγκινητική και ποιητική ταινία της χρονιάς. Μια φίλη ερωτεύεται άθελα της τον πρώην της κολλητής της. Ένας ατίθασος νεανίας ζητά από την κοπέλα του να "παγιδεύσει" τον καθηγητή του για να τον εκδικηθεί. Και τέλος σε έναν κόσμο όπου δεν υπάρχουν πια social media μια γυναίκα αναγνωρίζει στο πρόσωπο μιας άγνωστης, μια παιδική της ανάμνηση και προσπαθεί να την αναβιώσει. 

Αφιερωμένο με αφοπλιστική αγάπη και ειλικρίνεια στην δύναμη του τυχαίου, στις πόρτες που ανοίγουν και κλείνουν στις ζωές μας χωρίς εμείς συχνά να μπορούμε να κάνουμε τίποτα και στα αστεία παιχνίδια της μοίρας. Μια υπέροχη ταινία! 

1 ~ Annette του Leos Carax

Η φαντασία πυροδοτεί την τέχνη. Η ζωή πυροδοτεί την Τέχνη. Και το σινεμά γίνεται ο καθρέφτης ζωής, τέχνης και φαντασίας. Πάνω στην ιστορία και τις μουσικές συνθέσεις των Sparks, ο Λέος Καράξ μας καθιστά συνταξιδιώτες της πιο τρελής, ανεξέλεγκτης, υπερβολικής και υπερβατικής κινηματογραφικής εμπειρίας της χρονιάς.

Ένα κολάζ από καθηλωτικές σκηνές που φλερτάρουν με το όριο και το όνειρο. Ο έρωτας του άνδρα που βουτάει στο σκοτάδι με την γυναίκα που "φωτίζει" τον κόσμο και παλεύει για την κάθαρση. Ο τερατικός κόσμος της showbiz και οι ψευδαισθήσεις της τέχνης και του καλλιτέχνη. Μέχρι στην ταινία να εισβάλλει ολοκληρωτικά το παραμύθι και η αλληγορία. Κι ενώ όλα μοιάζουν φανταστικά, υπερβολικά και γκροτέσκο. Κι ενώ ο ήρωας βουτάει στην άβυσσο του μην αφήνοντας τίποτα όρθιο. Κι ενώ σε εποχές πολιτικής ορθότητας όλη η ταινία μοιάζει "απαγορευμένη" και βουτηγμένη στην "ανηθικότητα" και το "σκοτάδι", τελικά όλα όσα βλέπουμε στην "Annette" μας τρομάζουν επειδή είναι απολύτως οικεία και κοντινά. Επειδή είναι αληθινά και μας μοιάζουν. Απόλυτο σινεμά... 

Να μην ξεχάσουμε

Καλύτερη ελληνική ταινία: "Πρόστιμο" / Φωκίων Μπόγρης

Πιο fun ταινία της χρονιάς: "Nobody" / Ilya Naishuller

Η ευχάριστη έκπληξη: "Zola" / Janicza Bravo

Η δυσάρεστη έκπληξη: "Titane" / Julia Ducournau 

Αγαπημένη σειρά: "Scenes from a Marriage" / Hagai Levi

Πιο fun σειρά: "White Lotus" / Mike White 

γράφει ο Θοδωρής Λέννας

Δείτε εδώ τις Top-10 σκηνές του 2021