Θα μας ενδιέφερε να δούμε ένα σίκουελ για το πώς συνέχισε τη ζωή του ο Τράβις Μπικλ του Ρόμπερτ Ντε Νίρο μετά το τέλος του «Ταξιτζή»; Θα επανεβαιώναμε την αντιηρωικότητά του; Θα αντιλαμβανόμασταν καλύτερα την αστική βία των αμερικανικών 70s ή το μετα-τραύμα του πολέμου στο Βιετνάμ; Πιθανώς ναι. Αλλά μπορεί κανείς να πει ότι ο Μάρτι έπρεπε να κάνει ένα σίκουελ του «Ταξιτζή»;
Τα μεγέθη προφανώς δεν είναι ίδια όμως ο Τοντ Φίλιπς με το «Joker» το 2019 -πατώντας πάνω στη σκορσεζική αισθητική, στον «Ταξιτζή» και στον «Βασιλιά της Κωμωδίας» αλλά και στο «σρεϊντερικό» σύμπαν των μοναχικών απόκληρων αταίριαστων αντιηρώων που αναζητούν μια εξιλέωση σε έναν κόσμο τόσο εχθρικό και τόσο βίαιο- κατάφερε να αποδομήσει απρόβλεπτα και αδυσώπητα ένα σύμβολο.
Ο Joker του Χοακίν Φίνιξ δεν ήταν πια ο φορέας της αναρχίας, του κακού «από εκεί που δεν το περιμένεις», της απειλής της «τρομοκρατίας και του χάους» -όπως τον εμπνεύστηκε ο συντηρητικός Νόλαν και τον ερμήνευσε ο αείμνηστος Χιθ Λέτζερ. Ο Joker του Φίνιξ δεν ήταν καν Joker. Ηταν ο Αρθουρ Φλεκ σκέτο (#diplhs), ένας κακοποιημένος φτωχοδιάβολος που ζει στο περιθώριο, για τον οποίο κάθε κοινωνική πρόνοια αδιαφορεί, ένας «αόρατος» μιας μητρόπολης βουτηγμένης στις ταξικές ανισότητες και στη βία.
Το ντελιριακό φινάλε του πρώτου Joker στο οποίο ο Αρθουρ «μεταμορφώνεται», για μια μάζα που αναζητά τα δικά της σύμβολα υπέρβασης της δικής της μιζέριας, σε Joker, δεν σημαίνει πως εμείς αγνοούμε το ποιος πραγματικά είναι ο Αρθουρ. Δεν προσδοκάμε την «επάνοδο» του ήρωα, ούτε μπορούμε να πιστέψουμε ότι ένας άνθρωπος τόσο εύθραυστος, τόσο τραυματισμένος, τόσο ηττημένος θα μπορέσει να ανακάμψει και να γίνει ο «κακός», δυνητικά η «νέμεση» του Batman, ένας Joker που μπορεί να «παίζει» λεκτικά και υπαρξιακά με το παρελθόν του, τις καταβολές του, την ίδια του την ταυτότητα όπως έκανε ο Λέτζερ του Νόλαν. Η τραγωδία του Αρθουρ είναι ότι δεν μπορεί να είναι ο Joker. Και το κοινωνικοπολιτικό σχόλιο -μιλώντας καπώς σχηματικά- του Φίλιπς (ακόμη πιο τραγικό από την τραγωδία του Αρθουρ) είναι πως τελικά σύμβολο για μια απελπισμένη μάζα λάου μπορεί να γίνει ακόμη και ένας Joker του οποίου η ίδια η σάρκα αδυνατεί να υπηρετήσει αυτό το σύμβολο.
Το «Folie à Deux» πιάνει το νήμα ακριβώς από εκεί ξεκινώντας με ένα ευφυές καρτούν στο οποίο ο Αρθουρ - Joker κυνηγάει τη σκία του· η οπτικοποίηση της μάταιης εσωτερικής διαπάλης μεταξύ του καταδικασμένου Αρθουρ και της φαντασίωσης ενός «τέλειου κακού» Joker που μπορεί να κάνει τα πάντα, όπως λέει η Χάρλεϊ Κούιν της Lady Gaga.
Εν ολίγοις το «Folie à Deux» μοιάζει -επινοώντας ενδιαφέρουσες αφηγηματικές εναλλακτικές, νέα πρόσωπα-σύμβολα (ο φύλακας του Μπρένταν Γκλίσον νομίζω θα μας απασχολήσει σε σινε-συζητήσεις μελλοντικά ως αδικημένος β' ρόλος), μουσικές διεξόδους, σινεφίλ αναφορές σημειολογίας, φόρου τίμης αλλά και ουσίας- να θέλει να ξαναπεί όσα η ταινία του 2019 κατέστησε σαφή, ενδεχομένως με πιο απρόβλεπτο, σκοτεινό, πιο αντισυμβατικό τρόπο.
Χρειαζόταν ένα τέτοιο σίκουελ; Και ναι και όχι. Ναι, διότι ο Φίλιπς δίνει το τελειωτικό χτύπημα σε όσα φάνμποϊζ της DC περίμεναν την απόλυτη επάνοδο ενός σατανικού Joker. Ναι, διότι αυτό το τελειωτικό χτύπημα αποδίδεται με ορισμένες σκηνές ανθολογίας (η σοκαριστική σκηνή κατάθεσης του νάνου φίλου του Αρθουρ από την πρώτη ταινία, μερικά μικρά διαμάντια από τους διαδρόμους του Αρκαμ, ορισμένες ερμηνευτικές εκρήξεις του Φίνιξ που λογικά πλέον θεωρούμε απλό ότι μπορεί να παίζει τόσο τρομακτικά άρτια και φυσικά το ευρηματικό φινάλε). Οχι, διότι το δικαστικό σκέλος είναι ανοικονόμητο αφηγηματικά και το μιούζικαλ σκέλος όχι πάντα αποδοτικό, ευφάνταστο και δόκιμο σε σχέση με τη ροή του φιλμ. Και βασικά, όχι, επειδή -όπως ειπώθηκε και παραπάνω- η αποδόμηση στο σινεμά δεν χρειάζεται να αποδοθεί σαν μασημένο φαγητό και δεύτερη φορά για την εμπεδώσουμε.
Το «Folie à Deux», γενικώς θα μπορούσε να συνοψιστεί στη σκηνή για την οποία πολλοί θα σας μιλήσουν· εκεί που ο Αρθουρ καλεί από το τηλέφωνο των κρατητηρίων την Λι και της τραγουδάει το «If you go Away» του Jaques Brel. Οχι μόνο επειδή έτσι κι αλλιώς είναι από τα πιο πονετικά τραγούδια ερωτικής διάψευσης. Αλλά γιατί ακόμη και η δομή του περιγράφει την ιστορία αυτού του Joker: Μια ευαίσθητη απελπισμένη έκκληση για αγάπη και αποδοχή (if you go away), που διακόπτεται από μια αναλαμπή ισχύος και πίστης ότι τα πράγματα θα φτιάξουνε (but if you stay) και είναι καταδικασμένη να κλείσει με το μελαγχολικό και τελικά κατασκότεινο κουπλέ.
γράφει ο Θοδωρής Λέννας